Stok tussen de benen
De racistische moord op George Floyd door een Amerikaanse politieagent leidde tot wereldwijd protest tegen racisme en discriminatie, ook in Nederland. Eén bescheiden resultaat is al behaald: premier Mark Rutte heeft zijn VVD-standpunt laten varen dat Zwarte Piet nu eenmaal zwart is. Uiteraard reageerden Geert Wilders en Thierry Baudet furieus. Je pakt een kind niet zijn speelgoed af, al bepleit de premier nadrukkelijk geen verbod op de figuur Zwarte Piet. Maar je als ‘elite’ alleen al over een volksgebruik durven uitspreken is al behoorlijk gewaagd.
In Stemmen van Marrakesch schrijft Elias Canetti over een ezel op een nachtelijk marktplein, de beroemde Djema el Fna in de medina van Marrakesh. Het is begin jaren ’50. Canetti: ‘Het dier was vel over been, het was volkomen uitgehongerd, zijn vel zat vol kale plekken; het was beslist niet meer in staat om de lichtste last te dragen.’ De arme ezel werd door een man, een entertainer avant-la-lettre, in een ‘komische dialoog’ aan het bewegen, eigenlijk aan het dansen gebracht. Canetti schrijft: ‘…na een landurig palaver begon het arme dier zich langzaam draaiend op de muziek te bewegen.’ De menner houdt daarbij een stok boven de ezel. Dit alles tot groot vermaak van de omstanders.
De volgende ochtend staat de ezel weer op het marktplein en ziet er even belabberd uit, zo mogelijk zelfs nog beroerder: ‘Zijn vel zag er in het stralende zonlicht nog afgeschaafder uit dan ’s nachts. Hij kwam mij miserabeler, meer uitgehongerd en ouder voor.’ Maar dan, als de schrijver zich even heeft omgedraaid en opnieuw naar de arme ezel kijkt: ‘…het was dezelfde ezel niet meer. Want tussen zijn achterpoten, schuin naar voren, bungelde plotseling zijn enorme geslachtsdeel.’
Elias Canetti eindigt het verhaal van de ezel met de woorden: ‘Ik wens ieder gekweld en ongelukkig mens zijn lust toe.’ Het bezittelijk voornaamwoord ‘zijn’ staat (in de vertaling) in cursief. Wat bedoelt de schrijver-filosoof daarmee, met het verhaal van de arme, geile ezel überhaupt? Canetti maakte de opkomst van het nazisme mee. Als sefardische jood moest hij Wenen ontvluchten toen Hitlers leger in 1939 Oostenrijk binnenmarcheerde. Ook zag hij hoe twaalf jaar eerder een arbeidersprotest bruut werd neergeslagen. De Weense politie schoot negentig demonstranten dood. Canetti leerde hoe het fascisme ontluikt, wortel schiet op de resten van een stervende cultuur. In Wenen en Berlijn leerde hij de signalen op te vangen. Het inspireerde hem tot het schrijven van De fakkel in het oor.
Thierry Baudet, zelf niet van vreemde smetten vrij (Indonesische afkomst en naar de achternaam te oordelen ook nog Frans bloed), studeerde rechten en geschiedenis. Baudet betekent ezel in het Frans. Maar om bij de ezel van Canetti nu meteen aan de FvD-aanvoerder te denken, is wat ver gezocht en niet aardig. Eerder herken ik in Canetti’s ezel Baudets achterban, de groeiende kudde stemvee die zich al decennia gekweld en ongelukkig weet. Ik schrijf dit zonder leedvermaak of ironie.
De witte boze man pikt zijn – al dan niet vermeende – achterstelling net zo min als onze jongeren van niet-kaaskoppige afkomst het nog langer pikken dat zij vanwege hun teint of naam worden gediscrimineerd. Het is alleen makkelijker – zelfs voor het conservatievere deel der natie – zich in te leven in de frustraties van deze jongeren dan in die van hitsige, rechtse witte tokkies en hun ezeldrijvers. Het medeleven gaat eerder uit naar George Floyd dan naar Derek Chauvin, de blanke smeris die Floyd in Minneapolis vermoordde. Nog wel…
Hardcore rechts denkt natuurlijk allang het zijne van de zo dramatisch verlopen arrestatie en de reacties daarop, het ‘looting’. Kijk maar eens op Geenstijl.nl, de zogenaamd satirische website van De Telegraaf, annex propagandakanaal van FvD/PVV. ‘Floyd zal het er wel naar gemaakt hebben’ en ‘je zal maar politieagent zijn en dag in dag uit met die criminele zwarten te maken hebben’. Dat soort geluiden. En uiteraard ‘is’ de media de schuld, want links en elitair.
Wat heeft ultra-conservatief eigenlijk tegen de elite? En wie horen daarbij? Ze doelen vast niet op Elias Canetti of zijn intellectuele erfgenamen, en blijkbaar ook niet op de eigenaars van de grootste krant van Nederland, of welke grootondernemer dan ook. Zelfs niet op Thierry Baudet, kleinzoon van een hoogleraar, gymnasiast, doctor in de rechten en bewoner van de Amsterdamse grachtengordel.
Nee, Baudet is bepaald niet van de straat, in elk geval niet van dezelfde straat als de meeste van zijn kiezers. En dat geldt voor de meeste populisten, oh ironie! Van Trump tot Bolsonaro en van Erdogan tot Johnson, ze hoorden al tot de (economische) elite voordat ze aan de macht kwamen. Ze hadden zich vaak al lang rijk gestolen over de ruggen van het proletariaat. Maar wat doet het ertoe? De intellectuele, culturele en politieke elite is niet meer dan een zondebok, de immigrant, de gekleurde jongere, de intellectueel, de milieuactivist, de antifascist, de journalist, de jood van nu. Zonder zondebok geen macht, wist Hitler al.
Canetti over het harde geslachtsdeel van de ezel in Marrakesh: ‘Het was sterker dan de stok waar men hem de nacht daarvoor mee had gedreigd.’ De fakkel in mijn oor voorspelt een nieuw opkomend fascisme, dat met de middelen van nu net zo gewelddadig zal zijn als in de jaren ’30 van de vorige eeuw. Daarbij vergeleken waren de plunderingen in de VS kinderspel.
