Verbeter de wereld en begin bij…
Schrijfster en psychotherapeut Marte Kaan schrijft in NRC (18 augustus 2023) over de worsteling tussen eigen en collectieve verantwoordelijkheid als het om het milieu gaat. De titel van haar essay: ‘De verantwoordelijkheid voor klimaatverandering hoort niet bij mij te liggen’. Zo is het, maar bij wie dan wel?
Kaan haalt een onderzoek aan dat laat zien dat driekwart van de jongeren de toekomst met angst tegemoetziet. ‘Klimaatangst’ tast hun functioneren aan. De schrijfster – al spreekt hier waarschijnlijk meer de psycholoog – herkent in het schuldmechanisme haar eigen ongemak over de teneur van het maatschappelijk discours. Als zestiger die al sinds de Club van Rome zorgen heeft om het milieu en dus consequent links stemt, herken ik haar ongemak.
Dat ongemak komt niet alleen voort uit onvermogen of onwil om aan eisen van de ‘klimaatdrammers’ te voldoen. Ik rij auto én motor, vlieg heel soms, heb maar één kind op de wereld gezet en eet op z’n tijd vlees, al halen we dat in de regel bij de biologische slager of uit het biovak van de super. Mijn tamelijk pragmatische houding komt voort uit het besef dat ik met mijn gedrag de wereld niet verander, en dat de focus op mijn eigen verantwoordelijkheid de zaak zelfs verergert. Mijn motto is al sinds jaar en dag: verbeter de wereld en begin bij de wereld.
Kaan wijst op een reclame over vervuiling uit 1971, waarin een inheemse Amerikaan door een vervuild landschap vaart. De slogan luidde: ‘People Start Pollution. People can stop it.’ De reclame bleek gefinancierd door een producent van plastic flessen, met als onderliggende boodschap: vervuiling is jouw probleem, en niet dat van ons, ook al maken wij die rotzooi en verdienen er geld aan. Zelfs de term ‘carbon footprint’ (CO2-voetafdruk) is gemunt door een pr-bureau (Ogilvy & Mather), in opdracht van de industrie. Het begrip ‘ecologische voetprint’ lijkt mij daarvan een afgeleide.
Het motto, van PvdA/GroenLinks en de Partij voor de Dieren tot VVD/CDA/SGP/D66 en bovenal de BBB van pr-dame Caroline van der Plas: wijs de individuele burger-consument op zijn verantwoordelijkheid voor vervuiling. Rechts heeft daarbij als min of meer verborgen agenda te voorkomen dat de aandacht naar de industrie gaat. Toch hoort die daar evident te liggen, want waar anders? Zoals Kaan opmerkt, is ‘het voor individuen verhoudingsgewijs niet haalbaar om gewicht in de schaal te leggen als het gaat om het reduceren van CO2-uitstoot.’
De misleiding van de carbon footprint geeft ons het gevoel dat we iets kunnen doen, terwijl de realiteit is dat een individu in een wereld die voornamelijk draait op fossiele brandstoffen relatief weinig kan bijdragen aan het substantieel verminderen van CO2-uitstoot. MIT-onderzoekers berekende dat zelfs een Amerikaanse dakloze nog 8,5 ton CO2 per jaar uitstoot, schrijft Kaan.
Na ons de zondvloed dan maar? Marte Kaan: ‘We moeten onze pogingen om bij te dragen aan de nodige veranderingen zeker niet staken. Het is zinvol wanneer individuen hun gedrag aanpassen om het klimaat minder te belasten, mits het gebeurt in een context waarin het perspectief helder is en het zwaartepunt komt te liggen waar het daadwerkelijk ligt. Als de schuld bij de individuele burger wordt weggehaald en de verantwoordelijkheid komt te liggen bij de politiek en de grote bedrijven, kan echte verandering plaatsvinden. Pas dan krijgen individuele bijdragen ook zin.’
Aansluitend op die oproep past toch nog een pleidooi voor het wel degelijk nemen van individuele verantwoordelijkheid: Of we onze kleinkinderen nog een wereld kunnen nalaten mag dan niet zozeer worden bepaald door ons individuele consumptiegedrag, maar des te meer door ons stemgedrag. Aan ‘linkse’ milieupartijen de heilige opdracht om de kiezer duidelijk te maken dat het ze menens is, dat zij het systeem wél willen aanpakken in plaats van machteloze burgers nog machtelozer te maken en nog meer te frustreren met window dressing-maatregelen als vleestaks en het subsidiëren van elektrische auto’s. Karl Marx had daar in zijn tijd al een begrip voor: vervreemding. Niets zo destructief als dat.
Nog één keer Marte Kaan: ‘De worsteling met schuld polariseert, en verlamt zo onze motivatie om bewuste en zinvolle keuzes te maken. Om van het schuldgevoel verlost te zijn, zijn mensen zelfs in staat het hele klimaatprobleem te ontkennen.’ Ik voeg daaraan toe, en dus op destructieve partijen als BBB, VVD/CDA en rechtspopulistische afvalbakken (PVV etc.) te stemmen… uit pure frustratie.
