Het geheim van de paddenstoel

Wie kent Shula Rijxman? Was zij bij leven een groot natuurbeschermer, een soort J.P. Thijsse? Moet haast wel, want door het schitterende Hilversumse Spanderswoud loopt een route die naar haar is vernoemd. Zo’n vernoeming moet verdiend zijn. En in de regel valt dat oordeel pas na iemands verscheiden. Maar neen, Shula Rijxman is gelukkig nog lang niet dood en overigens ook geen natuurvorser. Ze is alive & kicking, als D66-wethouder te Amsterdam en daarvoor als gevierd NPO-bestuurder tussen 2012 en 2022. Waarom dan in hemelsnaam een Rijxman-route door een Goois bos?

Die vraag houdt mij bezig sinds ik afgelopen zomer een ANWB-paddenstoel ontwaarde met haar naam erop en ongeveer rond dezelfde tijd las over een WOO-verzoek (Wet Open Overheid) naar de wethouder, dat ‘vanwege politieke gevoeligheid’ niet op tijd kon worden behandeld. Je verzint het niet, in onze democratische rechtstaat. En dat nota bene bij een partijgenoot van Sigrid Kaag, de Jeanne d’Arc van de ‘Nieuwe Bestuursstijl’. Enfin, wat daarvan is gekomen weten we inmiddels. Dus echt verbaasd… maar hoe zit het met die paddenstoelen? Waar heeft mevrouw Rijxman die aan te danken? Niet aan haar wens om de publieke omroep reclamevrij te maken, zo vrees ik – een wens die ik van harte steun. Dat is haar namelijk niet gelukt in haar periode als NPO-voorzitter.

Terwijl ik daarover mijmer, een stukje van Shula’s route volgend, loop ik een dorpsgenoot tegen het lijf. Dat mag ik zeggen, al woont hij – zo blijkt – niet zomaar aan de goede kant van het spoor maar in een van de sjiekste straten van onze gemeente. De juiste wieg en zo. De vriendelijke jongeman vertelt enthousiast over Rijxman, die bevriend is met zijn ouders. “Een heel lieve vrouw”, meent hij stellig. Ik geloof hem, maar rechtvaardigt dat een route? Hij kijkt bedenkelijk: “Eerlijk gezegd heb ik die paddenstoelen nooit eerder gezien, al wandel ik hier bijna dagelijks.”

Rond dezelfde tijd hoor ik inside-verhalen over een andere D66-wethouder die, net als Shula Rijxman, bekend stond om zijn geweldige netwerk. Wie hem kende, kon op enthousiaste medewerking van de gemeente rekenen. Wie hem goed kende, zelfs op innige medewerking. En wie hem héél goed, om niet te zeggen intiem kende, kon zelfs op een leuke baan bij de gemeente rekenen – zo gaat althans het verhaal. De wethouder stond ook bekend om zijn uitstekende relaties met ‘de media’. Corrupt? Welnee joh, wie geen contacten heeft in deze samenleving komt nergens en bereikt niks. Van zelfverrijking is, voor zover bekend, ook geen sprake geweest. Maar nepotisme oftewel vriendjespolitiek ligt gevoelig in een zichzelf respecterende democratie… met nadruk op ‘zichzelf respecterend’.

Shula Rijxman weet daar inmiddels alles van. Hoge bomen vangen nu eenmaal veel wind. Zij was als bestuurder van de publieke omroep zeer goed bevriend met de hoogste ambtenaar van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Media, verantwoordelijk voor de financiering van de NPO. Linke soep, vinden sommigen in het mediabedrijf. Ook speelde er iets rond een klokkenluider die alarm sloeg over salarisplafonds van presentatoren die zouden zijn genegeerd. En dan was er nog de vakantie die Shula met oud-staatssecretaris Sander Dekker (VVD) van Media had doorgebracht. Sommige nieuwsmedia suggereerden een ‘privé-vakantie’, maar dat is nogal tendentieus… alsof niet iedere vakantie privé is. Shula Rijxman was, zo is algemeen bekend, een succesvol netwerker.

Van wie is de paddenstoel?

Terug naar de route. Er bleken heel wat van die Shula-paddenstoelen in het bos te staan. Van wie zijn die dingen eigenlijk? Ik dacht in eerste instantie aan de beheerder van het Spanderswoud, het GNR. Dat Goois Natuur Reservaat, een samenwerking van Gooise gemeenten, beheert de bossen en heidegronden rondom Hilversum. De woordvoerder die mij terugbelt weet echter van geen Rijxman-route. “Héél vreemd”, meent hij. “Zomaar een route in het bos naar iemand vernoemen, alsof dat stuk bos van die mevrouw Rijxman is.” We zijn het eens over de onwenselijkheid van zo’n particulier initiatief, als het dat zou zijn. Ik: “Stel dat iemand op het mallotige idee komt om een Thierry Baudet-route te claimen. Daar zouden jullie vast ook niet blij mee zijn.” De GNR-woordvoerder: “Precies, het bos is van iedereen. Iedereen moet zich er welkom kunnen voelen. Maar over de paddenstoelen gaan wij echt niet.” Hij wijst naar de ANWB.

Dat had ik natuurlijk zelf ook al bedacht. Voor wie het nog niet wist, de van oorsprong algemene Nederlandse wielrijdersbond plaatste deze wegwijzer voor het eerst in 1919 langs een fietspad op de Larense hei, niet eens zo heel ver van het Spanderswoud. De ANWB-paddenstoel groeide uit tot een nationaal icoon. Ze zijn dus van de ANWB, dacht ik. Logisch. Maar de ANWB-website haalt mij uit mijn droom: ‘Sinds 2010 is de Nationale Bewegwijzeringsdienst, onderdeel van Rijkswaterstaat, verantwoordelijk voor het plaatsen en onderhouden van de paddenstoelen. De dienst beheert 5.000 paddenstoelen.’ Een woordvoerder van de ANWB bevestigt dat ik bij de Bewegwijzeringsdienst moet zijn.

Dat had kort daarvoor ook de gemeente Hilversum al gemeld, die ik uiteraard ook lastig had gevallen met de vraag naar het hoe en waarom van de Shula Rijxman-route: “Daarvoor moet u bij het Ministerie van Verkeer- en Waterstaat zijn.” Maar dat bestaat niet meer, althans niet onder die naam. Zelfs een gemeenteambtenaar raakt soms de weg kwijt in het door communicatieadviseurs vormgegeven overheidsmoeras. Enfin, dat is klein bier… ze bedoelde dezelfde club als waar de ANWB al naar had verwezen: de Nationale Bewegwijzeringsdienst (NBD).

Telefonisch is de dienst niet te bereiken maar er wordt snel op mijn e-mail gereageerd. Een medewerker van het ‘front office’ belooft de vraag door te spelen naar een ‘verantwoordelijk medewerker’. En een foto van de betreffende paddenstoel ‘zou ontzettend helpen’.

Levende helden

Ondertussen moet ik de lezer een geheimpje verklappen. Dankzij een Twitter-berichtje van mijn echtgenote kwam René Dings van www.overstraatnamen.nl (@straatnamen) met de oplossing van het mysterie, althans gedeeltelijk. Dings wees op een pagina in een obscuur hoekje van de NPO-site, met daarop de link naar een plattegrond van de route in pdf-formaat. Vervaardigd dus door, of tenminste in opdracht van de NPO. Over de Shula Rijxman-route: ‘Deze route neemt je mee over bosrijke paden, langs fluitende vogels, aan de rand van het Media Park in Hilversum. Een prachtige groene route om even tot jezelf te komen.’ Ik leer dat de route zo’n 4 kilometer lang is en dat een gezonde wandelaar er zo’n driekwartier tot een uur over doet.

Maar waarom? Teksten als ‘bedankt voor alles, we gaan je missen en succes in de toekomst’ in de pdf wijzen ongetwijfeld naar de uitleg: een afscheidscadeautje. Als mogelijke bedenker doemt Nico Rijkhoff op, directeur Publiek en Marketing van de NPO. Een aardig gebaar. Wat is daar mis mee? 

Niks natuurlijk, behalve dat de paddenstoelen niet van de NPO zijn. Ze zijn niet eens meer alleen van ANWB-leden. Ze zijn van ons allen, van de belastingbetaler, net als het Spanderswoud. En net als de NPO, goed voor zo’n 850 miljoen euro aan rijkssubsidie (in 2020). De bestuursvoorzitter ontving daarvan in haar laatste volle jaar 2021 ruim twee ton aan salaris, zo zocht concurrent RTL Nieuws uit. Dat is publieke informatie, ook te vinden in het jaarverslag van de NPO. Geen slecht betaalde functie. Rijxman had die paddenstoelen, bij wijze van spreken, makkelijk zelf kunnen kopen.

De vraag blijft: wie heeft die paddenstoelen voorzien van ‘Shula Rijxman Route’? Was daar toestemming voor van de Nationale Bewegwijzeringsdienst? Bosbeheerder GNR weet van niks, de gemeente Hilversum dito en ook de ANWB tast in het duister. De NPO zal dit nog niet op eigen houtje hebben gedaan?

De omroep heeft een naam op te houden als het gaat om het vernoemen van straten en weggetjes op en rond het Mediapark van nog levende personen, met niet altijd een schoon blazoen. Neem de Familie De Mollaan. Een kort laantje helemaal achterin het Mediapark, maar toch. Je zult er als vrouw met een nare ervaring bij The Voice maar doorheen moeten. Het vernoemen van levende BN’ers en ook wat minder bekende ‘topbestuurders’ in de openbare ruimte is niet handig.

Afscheidscadeau

Thijs van Soest, woordvoerder van het NPO-bestuur, komt met het bevrijdende antwoord. Hij bevestigt dat de ‘Shula Rijxman Route’ onderdeel was van een afscheidscadeau van alle NPO-collega’s aan hun vertrekkende oud-voorzitter. Volgens Van Soest ‘in een fijne samenwerking met de gemeente Hilversum tot stand gekomen. Zij hebben de belettering op de paddestoelen verzorgd.’ 

‘De route werd tot eind 2021 bijna dagelijks door mevrouw Rijxman gelopen, al dan niet samen met collega’s of anderen, tijdens haar werk voor de publieke omroep’, zo verduidelijkt de NPO-bestuurswoordvoerder. De route is daarmee symbool pur sang voor Shula Rijxman’s alom geroemde kwaliteiten als netwerker en lobbyist, een kwaliteit waarvoor ze helaas juist ook in opspraak is geraakt.

Het mysterie van de paddenstoel is opgelost maar laat nog een paar vragen open: wat vindt paddenstoelenbaas NBD, alias Rijkswaterstaat of het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat ervan dat de gemeente Hilversum, ‘in fijne samenwerking’ met de NPO staatseigendom beklad? De NBD laat op 1 november per e-mail weten: ‘Wij als NBd hebben hiervoor geen aanvraag ontvangen, ook geen plan hiervoor opgesteld en dit ook niet via ons is gerealiseerd.’

NASCHRIFT
Naar aanleiding van dit artikel, dat ook op BNNVara’s Joop.nl verscheen, stelde de raadsfractie van PvdA Hilversum schriftelijke vragen. Dit was nog voordat ondergetekende toetrad tot de gemeenteraad, als vervanger van PvdA-gemeenteraadslid Femke van Drooge. Sommige antwoorden roepen eerlijk gezegd vooral meer vragen op, zoals van wie de paddenstoelen nu eigenlijk zijn. De echte aanleiding was duidelijk: vermijd iedere schijn van vriendjespolitiek. Als mediastad goede relaties met de omroep willen onderhouden is loffelijk maar kan ook op een minder opzichtige manier. Enfin, de naam Shula Rijxman is uit het Spanderswoud verdwenen. Als wethouder in Amsterdam krijgt ze de schijnwerpers al genoeg op zich gericht. En wie weet, verdient ze ooit een echt standbeeld of een straatnaam zoals de ‘onberispelijke’ familie De Mol.